Μέσα στο εορταστικό κολοβάρεμα, το οποίο λειτούργησε ως διάλειμμα μεταξύ του προεόρτιου και του μεθεόρτιου κολοβαρέματος, διάβασα (!) το νέο βιβλίο του Umberto Eco με τίτλο «Αναμνήσεις επί Χάρτου – Κείμενα για τη βιβλιοφιλία».
Φυσικά και δεν το αγόρασα. Ήταν ένα δώρο του πιτσιρίκου, στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να με ξεκολλήσει από τα αγαπημένα μου αναγνώσματα που είναι το Cosmopolitan και το Λοιπόν. Ήθελα – μέρες που ήταν – να τον κάνω να χαρεί για την πρόοδό μου κι έτσι έκανα πως το διάβασα όλο.
Αφού έμαθα τη διαφορά βιβλιοφιλίας και βιβλιομανίας, αλλά και τις τρεις μορφές βιβλιοκλασίας (που είναι η φονταμενταλιστική βιβλιοκλασία, η βιβλιοκλασία από αμέλεια και η βιβλιοκλασία από συμφέρον), πήδηξα κρυφά τα περί ιστορημένων σελίδων των Ευαγγελίων του Λίντισφαρν και άλλες ανατριχιαστικές λεπτομέρειες περί συλλεκτών και πολυπόθητων σπάνιων βιβλίων και έφτασα στο κεφάλαιο «Τρελοί Λογοτέχνες (και
επιστήμονες)», που με περιέργησε καθώς διάβασα:
.... «Έχω το δικαίωμα να χρησιμοποιώ τον όρο «τρελός», γιατί υπάρχει ένα δοκιμιακό και βιβλιογραφικό είδος που μπορεί να οριστεί ως ιστοριογραφία των τρελών λογοτεχνών και που ασχολείται με «παλαβούς» συγγραφείς, όχι μόνο στον χώρο της λογοτεχνίας, αλλά και των επιστημών».
Μετά από 28 σελίδες και καθώς το κεφάλαιο πλησιάζει στο τέλος, βρέθηκα να διαβάζω έναν «Ύμνο στην ασυναρτησία» :
... «Κάποτε σε ένα από τα δικά μου “Bustine di Minerva”, έφτιαξα έναν ασυνάρτητο κατάλογο και, δεν θυμάμαι για ποιο λόγο, είχα κατατάξει ανάμεσα σ’ αυτούς που μάλλον αδιαφορούν για την Accademia dei Lincei, - για μένα γράφει εδώ – (γι’ αυτό μ’ άρεσε το βιβλίο διότι ταυτίστηκα με τους απ’ έξω...), υφαντές, γανωματήδες, αμπελουργούς-παραγωγούς μεθανόλης, τοκογλύφους, μυστικούς πράκτορες, βιομηχάνους, γκαραζιέρηδες, αρρώστους σε βαθύ κώμα, αλλαντοποιούς, άνεργους, κατοίκους των ντενεκεδουπόλεων, μάρτυρες, παρθένους, εξομολογητές, επιλοχίες και μερικούς κοινοβουλευτικούς.
Έλαβα ένα γράμμα, έξυπνο και ευγενικό, μολονότι ανώνυμο, από έναν επιλοχία εν υπηρεσία, που κατέγραφε πολύ εμπεριστατωμένα τα θέματα που γνωρίζει ένας επιλοχίας, υπενθυμίζοντάς μου ότι πολλοί λοχίες έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση. Επρόκειτο για μια ιδιαίτερη περίπτωση ευθιξίας της κατηγορίας.
Απάντησα διευκρινίζοντας ότι στον κατάλογό μου δεν είχα χρησιμοποιήσει οριστικά άρθρα, και επομένως δεν εννοούσα ότι όλες οι παρθένες και όλοι οι εξομολογητές (ούτε όλοι οι λοχίες) αγνοούν την Accademia dei Lincei, αλλά μόνο μερικοί από αυτούς.
Τέλος εξήγησα ότι έδινα ένα παράδειγμα ασυνάρτητου καταλόγου, μια τεχνική που επιστρατεύει ο Μπόρχες, λόγου χάρη, με τον κατάλογό του που διακρίνει τα ζώα σε αυτά που ανήκουν στον αυτοκράτορα, στα βαλσαμωμένα, στα εξημερωμένα, στα γουρουνάκια γάλακτος, στις σειρήνες, στα μυθικά πλάσματα, στα αδέσποτα σκυλιά, που συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτή την κατάταξη, στα συμπεριφερόμενα άταχτα, στα αναρίθμητα, στα ζωγραφισμένα με λεπτό πινέλο από τρίχα καμήλας, και λοιπά.
Ο ασυνάρτητος κατάλογος λειτουργεί ακριβώς επειδή είναι ασυνάρτητος και συνεπώς θέτει σε συσχετισμό κατηγορίες που δεν μπορούν να συνυπάρξου
ν. Συχνά λειτουργεί ως υποκατάστατο της έκφρασης «η σάρα και η μάρα».
Από την άλλη, κανένας ασυνάρτητος κατάλογος δεν είναι πραγματικά ασυνάρτητος, αν επιλέξουμε το κατάλληλο συσχετιστικό κριτήριο. Σκεφτείτε τον παρακάτω κατάλογο: «ένα κανγκουρό, ένας ιταλός επιλοχίας, ο Τοτό, ο Πίος ΙΒ’, ο Cavour, η γιαγιά μου, η Άννα Μπόλεϋν, ο Craxi, ο πατήρ Πίος και το ο δράκος του Σκαντίτσι». Μπορεί να μοιάζει ασυνάρτητος, αλλά είναι ένας κατάλογος ατόμων που δεν ήταν στη Χιροσίμα το 1945. Άλλος κατάλογος: «νεογέννητοι κούκοι, υποδεκανείς, δεσποινίδες συνοδοί, πάγουροι, τσιγγάνοι, ειδικοί επιτετραμμένοι, ταινίες, πρεσβευτές, φυλακισμένοι μαφιόζοι, λεγεωνάριοι, ισοβίτες». Είναι μια σειρά ανθρώπων ή ζώων που εξ ορισμού δεν διαβιούν σε δικό τους σπίτι.
Τι σχέση έχουν αυτές οι σκέψεις μου για τον ασυνάρτητο κατάλογο με το θέμα αυτού του δοκιμίου; Κατ’ αρχήν και με βάση τη λογική, καμία, πράγμα που θ
α αποτελούσε τμήμα της τεχνικής της ασυναρτησίας. Κι όμως, έχουν γιατί η εξερεύνηση των Varia et Curiosa μας προσκαλεί να γευτούμε τη γοητεία της ασυναρτησίας – και κάνει να ριγούν οι Σουρεαλιστικοί Αδένες μας.
Και μιας και το είπαμε, μου ήρθε η ιδέα ότι μπορούμε να γράψουμε και να εκδώσουμε μια προκλητική πραγματεία για τους Σουρεαλιστικούς Αδένες που θα ενταχθεί στον επόμενο κατάλογο των Varia et Curiosa. Παραδίδω την ιδέα στον Τρελό της εποχής μας και επιστρέφω, με μερικές τύψεις, στην ένδεια της καθημερινής σοφίας μου».
Ήταν μια δύσκολη εμπειρία για μένα να διαβάζω όλ' αυτά. Περίπου σαν να ταΐζεις φουα-γκρα, φασιανό με πορτοκάλι και μουσακά με γαρδούμπα ένα τουμπανιασμένο παιδάκι απ' το Νταρφούρ.
Αναγκάστηκαν να με γυρίσουν επειγόντως στην Αθήνα με ασθενοφόρο και πέρασα τις πρώτες μέρες του νέου έτους με ορούς από "Πρώτο Θέμα", "Ιούδες που φιλούσαν υπέροχα", "Το Βήμα", "Ελευθεροτυπία" και τα άπαντα του περιοδικού "Bizz", για να συνέλθω.
Για την αλληλογραφία μου με τον κ. Eco θα σας τα γράψω σύντομα από την διμηνιαία "Επιθεώρηση της Φυλλάδας" όπου μου παρεχωρήθη μια στήλη, για να καταγράψω την εμπειρία μου όσο βρισκόμουν στο τούνελ με το φως στο βάθος της διανόησης.
